རྒྱལ་བོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གནད་དོན་འགའ་ལ་དཔྱད་པ་ཞེས་པའི་ཟུར་འདེབས། I འོས་སྦྱོར།

རྩོམ་པ་པོ་གངས་འཚོ། (མཚོ་ལྷོ།)

<<རྒྱལ་བོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གནད་དོན་འགའ་ལ་དཔྱད་པ་>>ཞེས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་དེ་ནི་1998 ལོའི་《ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་》དེབ་གསུམ་པའི་སྟེང་སྤེལ་ནས་ལོ་ངོ་བཅུ་ཙམ་འདས་སོང་། ད་ལྟ་བསྐྱར་ཀློག་བྱེད་སྐབས། སྐབས་དེར་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་མ་འདང་བ་དང་གསར་བཤད་ལ་རྔམ་པའི་བསམ་བློ་ཤུགས་ཆེ་བ་སོགས་ཀྱི་དབང་གིས་དཔྱད་རྩོམ་འདི་ལ་སྐྱོན་ཆ་གང་འཚམ་ཞིག་གནས་ཡོད་པ་ད་གཟོད་རྟོགས་ཐུབ། དཔྱད་རྩོམ་འདིའི་ནང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཟུར་ཁོ་ན་ནས་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གནད་དོན་ཁག་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་ཡོད་པ་མ་གཏོགས། སྐབས་དེའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་དང་ཁྱད་པར་དུ་རྒྱལ་བོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་དད་མོས་ལ་འགྱུར་ལྡོག་གང་འདྲ་བྱུང་མིན་གྱི་སྟེང་ནས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་རྐྱེན་ཁག་ལ་དཔྱད་པ་བཏང་མི་འདུག དེ་ནི་དཔྱད་རྩོམ་འདིའི་ཞན་ཆ་ཆེ་ཤོས་ཤིག་ཏུ་སྣང་།

བོན་པོ་རང་གི་བསྟན་འབྱུང་ཁག་ཏུ་གྲི་གུམ་བཙན་པོས་བོན་བསྣུབས་པ་ལ་རྒྱུ་རྐྱེན་ཆེ་བ་གསུམ་དང་ཆུང་བ་གསུམ་ཡོད་ཚུལ་གསུངས་ཡོད།[1] དེའི་ནང་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཆེ་བ་གསུམ་ནི་རྒྱལ་བོ་དང་། བློན་པོ་དང་། སྐུ་གཤེན་ཏེ་དབང་འཛིན་པ་ཕྱོགས་གསུམ་གྱི་ཆབ་སྲིད་ཧམ་སེམས་འབའ་ཞིག་ཡིན་ཚུལ་བསྟན་ཡོད་ལ། དེའི་སྐོར་གོང་གི་དཔྱད་རྩོམ་ནང་ཞིབ་རྒྱས་སུ་གླེང་ཡོད། རྒྱུ་རྐྱེན་ཆུང་ངུའི་གྲས་སུ་རྒྱལ་བོའི་ཐུགས་ལ་གདོན་ཞུགས་ཞེས་པ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་ནི། རྒྱལ་བོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་བསམ་སྤྱོད་ཕྱོགས་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག་ཁྱད་པར་ཅན་ཞིག་གི་མཚོན་བྱེད་ཡིན་ཤོས་ཆེ།

བོན་གྱི་གྲི་བཤད་ལས། “དྲག་རྩུབ་ལོག་ཆོས་སྣ་དགུ་སྤྱོད། །ལྷ་རུ་ཚངས་པ་བརྒྱ་བྱིན་བསྟེན། །” [2]ཞེས་བྱུང་བར་མ་ཟད། བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ཁག་ནང་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་ལ་བོན་བསྣུབས་པར་སྐུལ་མ་གཏོང་མཁན་གྱི་གྲས་ན་རྒྱ་གར་གྱི་བན་དེ་རཏྞ་སིངྔྷ་བྱ་བ་ཞིག་ཡོད་པར་གསུངས། བོད་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཁ་ཤས་ཀྱིས་དེ་ནི་ནང་བའི་ཆོས་ལུགས་མི་སྣ་ཞིག་དང་དེ་དུས་ནས་བོད་དུ་ནང་ཆོས་དར་ཡོད་པར་ངོས་འཛིན་གནང་གི་ཡོད་མོད། དེ་ནི་ཚོད་དཔག་ཙམ་ལས་སྒྲུབ་བྱེད་ཡང་དག་ཅིག་ད་དུང་བཀོད་ཐུབ་མེད།

སྤྱིར་ན་བན་དེ་ཞེས་པ་ནི་ལེགས་སྦྱར་སྐད་ཀྱི་རབ་བྱུང་བའི་མིང་ལ་འཇུག་ན་ཡང་། གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་ལ་མཚོན་ནས་བཤད་ན་རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་ལུགས་སྲོལ་ནི་ནང་བ་ཁོ་ན་ལ་ཡོད་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་གཏན་ནས་མ་རེད། ནང་ཆོས་མ་དར་བའི་ཡར་སྔོན་ནས་རྒྱ་གར་ལ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་ཆེན་པོ་གཉིས་ཡོད་དེ། གཅིག་ནི་བྲམ་ཟེ་ཆོས་ལུགས་དང་གཞན་ཞིག་ནི་དགེ་སྦྱོང་ཆོས་ལུགས་ཡིན། དགེ་སྦྱོང་ཆོས་ལུགས་ལ་ཐར་བ་འཐོབ་ཆེད་རབ་ཏུ་བྱུང་བ་དང་ལུས་ཐོག་ནས་དཀའ་ཐུབ་སྤྱོད་པ་སོགས་བྲམ་ཟེ་ཆོས་ལུགས་དང་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་ཆོས་མང་། ད་ལྟ་ང་ཚོ་སྟོན་པ་ཐུགས་རྗེ་ཅན་གྱི་རྣམ་ཐར་ལ་མཇལ་ཚེ། མུ་སྟེགས་པའི་སྟོན་པ་དྲུག་ཅེས་པ་ཞིག་རྙེད་ཐུབ་ལ། དེ་དག་ནི་དགེ་སྦྱོང་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་འཛིན་མཁན་ཡིན། ཐ་ན་བྲམ་ཟེ་ཆོས་ལུགས་ལ་ཚེ་མཐའ་ཅན་གྱི་སྡོམ་པ་ལེན་སྲོལ་མེད་མོད། ཚངས་སྤྱོད་ཀྱི་གནས་སྐབས་མེད་པ་མ་ཡིན། བྲམ་ཟེ་རྣམས་ཀྱིས་ཚེ་གཅིག་ལ་ངེས་པར་དུ་བསྒྲུབ་དགོས་པའི་ཀུན་སྤྱོད་རིམ་པ་བཞི་ཡོད་པའི་ནང་གི་དང་པོ་ལ་ཚངས་པར་སྤྱོད་པའི་གནས་སྐབས་ཞེས་བྱ་ལ། དེ་ནི་ལོ་བཞི་བཅུ་ཙམ་གྱི་ཡུན་ཚད་ནང་ཚངས་སྤྱོད་དུ་གནས་ཤིང་རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་ཆས་ཀྱང་གྱོན། སློང་མོ་བྱེད་ཅིང་རྣལ་འབྱོར་གྱི་ལམ་རྣམས་ཀྱང་སྦྱང་དགོས་པར་གསུངས།[3] དེར་བརྟེན་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་ཆོས་ལུགས་ཐམས་ཅད་ནང་རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་སྲོལ་ལུགས་རྒྱ་ཆེར་དར་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ་པས་ན། བན་དེ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ཙམ་གྱིས་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐུ་རིང་ལ་ནང་བའི་ཆོས་ལུགས་དར་ཡོད་པའི་དཔང་རྟགས་ཅི་ཡང་སྟོན་མི་ཐུབ་བོ།།

ནང་བའི་ཆོས་འབྱུང་ཁག་ཏུ། གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་བྲུ་ཤའི་བོན་དར་བར་མ་ཟད། མུ་སྟེགས་བོན་པོ་འ་ཞ་ཞེས་པ་ཞིག་སྐུ་གཤེན་དུ་བསྟེན་པར་གསུངས། 《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ་》ལས། སྐུ་གཤེན་དེ་ནི་ཡུ་འགུར་བྱ་བའི་ཡུལ་གྱི་མི་ཞིག་ཡིན་པར་གསུངས།[4] ཡུལ་དེ་ནི་《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་》དང་། 《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་ཆུང་བ་》གཉིས་ན་རྒྱ་གར་དང་སྟག་གཟིག་གཉིས་ཀྱི་ས་མཚམས་ཤིག་ཡིན་པར་གསུངས་འདུག[5]

གོང་དུ་བཀོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་དག་གུང་བསྒྲིགས་པ་ཡིན་ན། སྐུ་གཤེན་དེ་ནི་ཕལ་ཆེར་བྲུ་ཤ་ནས་ཡོང་བ་ཞིག་ཡིན་ཤོས་ཆེ། སྤྱིར་ན་བྲུ་ཤ་ཞེས་པའི་ཡུལ་ངོས་འཛིན་ཐད་ལོ་རྒྱུས་ཁག་ཏུ་གཅིག་གྱུར་གྱི་ལྟ་ཚུལ་ཞིག་བྱུང་མེད་པ་ལྟ་བུར་སྣང་མོད། རྒྱ་ནག་གི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཁ་ཤས་ནང་བྲུ་ཤ་ནི་ད་ལྟའི་ཞིན་ཅིང་གི་ཁ་ཧྲིའི་(新疆喀什)ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་ལ། ད་སྐབས་པ་ལིས་ཐིས་སི་ཏན་(巴勒提斯坦)ས་ཁུལ་ཡིན་པར་བཤད།[6] དེར་བརྟགས་ན་《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་》ལས་བྱུང་བའི་ཡུ་འགུར་ཞེས་པ་དེ་ནི་ཡུ་གུར་གྱི་ཡུལ་ཞེས་པའི་དོན་ཡིན་པར་སྙམ།

ཧྥ་རན་སིའི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཧྲི་ཐེ་ཨན་གྱིས་བྲུ་ཤ་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་མཐའ་མཚམས་ས་ཁུལ་ཅི་འེར་ཅི་ཐི་(吉尔吉特)ལ་ངོས་འཛིན་བྱས་ཡོད།[7] ཀྲུང་གོའི་ཞིབ་འཇུག་པ་རྣམས་ཀྱིས། དེ་ལ་བྲུ་ཤ་ཆུང་བ་ཞེས་འབོད་ལ། སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་དམག་གིས་བྲུ་ཤ་ལ་དཔུང་འཇུག་བྱས་པར་བརྟེན། ད་གཟོད་བྲུ་ཤ་ལ་ཆེ་ཆུང་གཉིས་སུ་གྱེས་ཤིང་། བོད་ཀྱི་བཙན་པོས་ཐོག་མར་བྲུ་ཤ་ཆེ་བ་དབང་དུ་བསྡུས་པ་དང་། དེའི་རྗེས་བྲུ་ཤ་ཆུང་བ་དབང་དུ་བསྡུས་པར་བཤད།[8] རྒྱ་ནག་གི་ཡིག་ཚང་རྙིང་བ་《ཐང་ཡིག་གསར་མ་》ལས་བྱུང་བའི་བྲུ་ཤའི་གནས་ཚུལ་བཀོད་པའི་ཚིག་ལ་བརྟགས་ན་ཡང་།[9] བོད་ཀྱི་ནུབ་བྱང་དང་སྣེ་འབྲེལ་དུ་ཆགས་པའི་རྒྱལ་ཕྲན་ཞིག་ཡིན་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ།

ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ལྟར་ན། སྤྱི་ལོ་737 ལོར་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོས་བྲུ་ཤ་དབང་འོག་ཏུ་བཅུག[10] བྲུ་ཤ་ནི་དུས་སྐབས་གང་འཚམ་ཞིག་ལ་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་དབང་འོག་ཏུ་བསྡད་མྱོང་བའི་དཔང་རྟགས་སྙོན་མེད་ཅིག་གསར་དུ་བྱུང་བ་ནི། ཉེ་ཆར་ཕ་ཁི་སི་ཐན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སི་ཁ་ཏུའུ་རྫོང་ཁོངས་ནས་བོད་ཀྱི་རྡོ་རིང་ཞིག་གསར་རྙེད་བྱུང་ཡོད།[11] རྡོ་རིང་ཡི་གེ་ངོས་སུ་ལྷ་བཙན་པོ་ཞེས་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་བཙུགས་པའི་རྡོ་རིང་གི་གྲས་སུ་གཏོགས་པ་གསལ་བོར་བསྟན་འདུག དེ་བཞིན་དུ་བྱང་ཆུབ་ཀྱི་མཆོད་པའི་དུས་ཞེས་པའི་ཚིག་བྱུང་བ་ལ་བརྟགས་ན། དེ་ནི་མུ་ནེ་བཙན་པོས་བཙུགས་པའི་སྡེ་སྣོད་གསུམ་གྱི་མཆོད་པ་དང་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཞིག་མེད་དམ་སྙམ། རྡོ་རིང་དེ་རྙེད་ཡུལ་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་མཐའ་མཚམས་ས་ཁུལ་ཅི་འེར་ཅི་ཐི་དང་སྣེ་འབྲེལ་དུ་ཆགས་པའི་སི་ཁ་ཏུའུ་མཁར་རྫོང་ནང་རོལ་ཀྱི་ཕོ་བྲང་རྙིང་བ་ཞིག་གི་སྐྱེད་མོས་ཚལ་གྱི་གྱང་ངོས་ནས་རྙེད་པ་ཡིན། སི་ཁ་ཏུའུ་མཁར་རྫོང་ནི་ཧིན་དུ་ཆུ་བོའམ་བོད་པ་རྣམས་ཀྱིས་སེང་གེ་ཁ་འབབ་ཅེས་འབོད་པའི་ཆུ་བོའི་འགྲམ་རྒྱུད་དུ་གཏོགས་པའི་ས་ཁུལ་ཞིག་ན་ཆགས་ཡོད།

《ལྷོ་རོང་ཆོས་འབྱུང་》ནང་གསུངས་པ་ལྟར་ན། བྲུ་ཤའི་ཆུ་བོ་ནི་ཧིན་དུ་ཆུ་བོའི་ནང་དུ་འབབ་བཞིན་ཡོད་པས།[12] བྲུ་ཤ་ནི་ཏག་ཏག་སེང་གེ་ཁ་འབབ་གྱི་བཞུར་རྒྱུད་དུ་གཏོགས་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ། དེར་བརྟེན་གནའ་བོའི་བྲུ་ཤ་རྒྱལ་ཕྲན་གྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་ད་ལྟའི་རྒྱ་གར་དང་ཕ་ཁི་སི་ཐན་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་མཚམས་ས་ཁུལ་ཁག་ཅིག་ཚུད་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ།

བསྟན་པ་ཕྱི་དར་ལ་བརྩམས་པའི་རང་རེ་བོད་ཀྱི་ནང་བའི་ཆོས་འབྱུང་ཁག་ཏུ་ཁ་ཆེ་ཞེས་འབོད་པའི་ཡུལ་གྱི་ནང་ཚན་ཞིག་ཡིན་ལ། ཉེ་བའི་ཆར་ཡུལ་(吉尔吉特)དེ་གར་ལེགས་སྦྱར་སྐད་ཀྱི་ནང་བའི་བསྟན་བཅོས་ལག་བྲིས་མ་གང་མང་ཞིག་གསར་རྙེད་བྱུང་ཡོད་འདུག[13] བསྟན་བཅོས་དེ་དག་ནི་སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་ལྔ་བའི་དུས་མཇུག་ནས་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་དུས་དཀྱིལ་བར་གྱི་ལག་བྲིས་མའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ལ། དེ་ནི་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོས་བྲུ་ཤ་དབང་བསྒྱུར་བའི་དུས་སྐབས་དང་ཁེལ་ཡོད་པས། བོད་ཡུལ་དུ་ཐོག་མར་ནང་ཆོས་དར་བ་དང་འབྲེལ་བ་ཁྱད་པར་ཅན་ཞིག་ཡོད་ངེས། དེའི་དབང་གིས་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་སྐབས་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་གང་མང་ཞིག་ཡུལ་དེ་གར་རིག་གནས་ཀྱི་འགྲུལ་བཞུད་བྱས་མྱོང་ཡོད།

བོད་རང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ལྟར་ནའང་། བོད་དང་ཁ་ཆེ་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་ནི་རྒྱལ་བོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་སྐུ་རིང་ལ་ནང་ཆོས་དར་བ་དང་བསྟུན་ནས་འགོ་ཚུགས་པ་ཞིག་མ་ཡིན་ཏེ། 《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་》སོགས་སུ། རྒྱལ་བོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐུ་རིང་ལ་བོད་དང་ཁ་ཆེ་རྒྱལ་བོའི་བར་དུ་དམག་འཁྲུག་བརྒྱབ་པའི་གནས་ཚུལ་ཞིག་གསུངས་ཡོད།[14] དེ་ལས་མ་མཐའ་གྲི་གུམ་བཙན་པའི་སྐུ་དུས་སུ་བོད་དང་ནུབ་ཕྱོགས་ཡུལ་གྲུ་ཁག་བར་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཞིག་གཞི་ནས་ཚུགས་ཟིན་པ་བསྟན་འདུག ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་བྲུ་ཤ་དང་བོད་བར་གྱི་རིག་གནས་འགྲུལ་བཞུད་དེ་དུས་རབས་བཅུ་བཞི་བའི་བར་དུ་རྒྱུན་བསྐྱངས་ཡོད།

ང་ཚོས་གོང་གི་སྔ་ཕྱིའི་ལོ་རྒྱུས་དེ་དག་ལ་བརྟགས་ན་བྲུ་ཤ་ཞེས་འབོད་པའི་གནའ་བོའི་རྒྱལ་ཕྲན་དེ་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་ནུབ་བྱང་དང་ཡུ་གུར་གྱི་ལྷོ་རྒྱུད་དུ་གཏོགས་ཤིང་གནའ་དུས་སུ་ཤེས་རིག་སྣ་ཚོགས་དར་མྱོང་བའི་ཡུལ་གྲུ་ཞིག་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ། ས་བབ་ཀྱི་ཆ་ནས་བལྟས་ན། བྲུ་ཤ་ནི་གནའ་བོའི་བོད་དང་རྒྱ་གར། སྟག་གཟིག་གསུམ་གྱི་འབྲེལ་མཚམས་སུ་ཆགས་ཡོད་པས། ཡུལ་དེ་གསུམ་བར་གྱི་རིག་གནས་འགྲུལ་བཞུད་ལ་ནུས་པ་བླ་ན་མེད་པ་ཐོན་ཡོད། ཐ་ན་བྲུ་ཤ་ནི་ཨེ་ཤ་ཡ་དབུས་རྒྱུད་དང་ནུབ་རྒྱུད། ལྷོ་རྒྱུད་གསུམ་བར་གྱི་འགྲུལ་ལམ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། དེ་ནི་རིག་གནས་ཀྱི་ཕྱོགས་ཁོ་ན་ཙམ་ཞིག་མ་ཡིན་པར་བོད་ཀྱི་ཚོང་ཟོང་མང་བོ་ཞིག་བྲུ་ཤ་བརྒྱུད་ནས་གནའ་བོའི་རོ་མ་རྒྱལ་ཁབ་བར་དུ་སླེབས་ཡོད། ཚོང་ལམ་འདི་བརྒྱུད་ནས་གནའ་བོའི་བོད་པ་ཚོས་རང་ལ་ཡོད་པའི་གསེར་དངུལ་དང་སྨན་རྫས། ཚྭ་དང་རྟ་སོགས་ཨེ་ཤ་ཡ་དབུས་རྒྱུད་དུ་བཙོངས་ཤིང་། ས་དེ་གའི་མཚོན་ཆ་དང་དར་གོས་སོགས་རང་ལ་མཁོ་བའི་དངོས་ཟོག་རྣམས་བོད་དུ་དྲངས། གནའ་བོའི་བོད་པ་ཚོས་རྐང་རྗེས་ཨེ་ཤ་ཡའི་ཤར་ནུབ་ཀྱི་ས་ཆ་མང་བོར་ཕབ་ཡོད། དཔེར་ན། དུས་རབས་དྲུག་པའི་ནང་བྲིས་པའི་གནའ་བོའི་སྟག་གཟིག་གི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ནང་དུའང་། “གླ་རྩི་ཀུན་ཀྱི་མཆོག་གྱུར་ཏེ། །དྲི་བཟང་བར་སྣང་ཁམས་སུ་ཁྱབ། །”[15]ཅེས་བོད་ཀྱི་གླ་རྩི་ལ་བསྔགས་བརྗོད་བྱས་ཡོད་པ་ལས་རྟོགས་ཐུབ།

བོད་ནས་བྲུ་ཤ་བརྒྱུད་དེ་ཡོ་རབ་གླིང་བར་དུ་འཐེན་ཡོད་པའི་འགྲུལ་ལམ་འདི་ལ། དེང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་འཇུག་པ་ཁག་ཅིག་གིས་གླ་རྩིའི་ཚོང་ལམ་ཞེས་འབོད་བཞིན་ཡོད་མོད། དེ་ནི་དུས་རབས་བདུན་པའི་ཡར་སྔོན་ནས་ཡོད་པའི་ཚོང་ལམ་ཁོ་ན་ཙམ་ཞིག་མ་ཡིན་པར། གནའ་བོའི་སྤུ་རྒྱལ་དང་ཤར་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་འདྲ་མིན་བར་གྱི་དམག་དོན་དང་ཕྱི་འབྲེལ། མི་རིགས་གནས་སྤོ་དང་ཆོས་ལུགས་ཁྱབ་སྤེལ་གྱི་འགྲུལ་ལམ་ཞིག་ཡིན་ལ། བྲུ་ཤ་ནི་ཏག་ཏག་འགྲུལ་ལམ་རིང་མོ་འདིའི་སྟེང་གི་ས་ཚིགས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། ཡུལ་དེར་འགྲུལ་བཞུད་བྱས་མྱོངས་པའི་དགེ་སློང་ཐང་ཟན་ཙང་གི་《རྒྱ་གར་གནས་ཡིག་》ནང་། བྲུ་ཤའི་མིང་ལ་བ་རུ་རའི་ཡུལ་ཞེས་འབོད་ལ། འབྲུ་རིགས་དང་གསེར་དངུལ་མོད་པས་སྐྱེ་བོ་རྣམས་ལོངས་སྤྱོད་ཆེ། སྐད་དང་ཡི་གེ་གཉིས་ཕལ་ཆེར་རྒྱ་གར་དང་མཚུངས་ལ། ཡུལ་གཞན་རྣམས་དང་ཆེས་མི་མཐུན་པ་ཞིག་ཡིན་ཚུལ་གསུངས།[16]

ང་ཚོས་གསུང་ཚིག་འདིའི་ནང་ནས་གནད་དོན་གཉིས་ཚོད་དཔག་བྱེད་ཐུབ་པ་ནི། གཅིག སྐད་དང་ཡི་གེ་གཉིས་ཕལ་ཆེར་རྒྱ་གར་དང་མཚུངས་ཞེས་པ་ལས་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ནི་ཡུལ་གཞན་གྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ལས་ཆེ་བ་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ། གཉིས། ཡུལ་གཞན་རྣམས་དང་ཆེས་མི་མཐུན་ཞེས་པ་ཙམ་ལས་ཞིབ་ཆ་ཅན་ཞིག་གསུངས་མེད་མོད། གནའ་བོའི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་དང་། རྒྱ་གར་གྱི་རིག་གནས་དང་། སྟག་གཟིག་གི་རིག་གནས་ཏེ་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་རིག་གནས་མི་འདྲ་བ་གསུམ་གྱི་ཆ་ལག་རྣམས་གཞི་གཅིག་ཏུ་འདྲེས་བསྡད་ཡོད་པས། ད་གཟོད་བྲུ་ཤ་ནི་ཡུལ་གཞན་དང་ཆེས་མི་མཐུན་པ་ཞིག་ཏུ་སྣང་བ་ཡིན་ནམ་སྙམ།

ས་བབ་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཆ་རྐྱེན་འདི་འདྲའི་འོག་ནས་རྒྱལ་བོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོས་དད་མོས་བྱེད་བཞིན་པའི་ཆོས་ལུགས་གསར་བ་དེ་ནི་བྲུ་ཤ་བརྒྱུད་ནས་དར་བ་ཞིག་ཡིན། 《དེབ་ཐེར་དཔྱིད་ཀྱི་རྒྱལ་མོའི་གླུ་དབྱངས་》ནང་། “ཡབ་(གྲི་གུམ་བཙན་པོ།)ཀྱི་རིང་ལ་ཞང་ཞུང་དང་། བྲུ་ཤའི་གཤེན་གྱི་དུར་བོན་བྱུང་”[17]ཞེས་གསུངས། ང་ཚོས་གོང་གི་གསུང་ཚིག་ལས་ཡུལ་ཁམས་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ནས་གཤེན་ཞེས་པའི་ཆོས་ལུགས་ཤིག་དར་ཡོང་བ་བསྟན་འདུག་ལ། འབྱུང་ཁུངས་མི་འདྲ་བའི་དབང་གིས་གཤེན་ཞེས་མིང་མཚུངས་པ་མ་གཏོགས་ནང་དོན་དང་ཆོ་གའི་ཐད་ནས་རྣམ་པ་ཐམས་ཅད་དུ་གཅིག་མཚུངས་ཤིག་ཡིན་མི་སྲིད།

ཀྲུང་གོའི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཁ་ཤས་ཀྱིས། འོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་ལས་བྱུང་བའི་རྒྱ་ནག་སྐད་ཀྱི(祆)ཞེས་པ་དང་བོད་སྐད་ཀྱི་གཤེན་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེ་གཉིས་ནི། པར་ཟིག་སྐད་ཀྱི་(sanavee)ཞེས་པ་འདི་ལས་ཟུར་ཆག་པ་ཞིག་ཡིན་པར་གླེང་བཞིན་ཡོད།[18] ཁོང་ཚོའི་མཐར་ཐུག་གི་འདོད་ཚུལ་ནི་འོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་དང་གཤེན་ཆོས་གཉིས་ནི་འབྱུང་ཁུངས་ཀྱི་ཆ་ནས་ཡུལ་ཁམས་གཅིག་ནས་མཆེད་པའི་ཆོས་ལུགས་གཅིག་ལ་གཏུགས་འདོད་པ་དེ་ཡིན། ལྟ་ཚུལ་དེ་ནི་སྒྲུབ་བྱེད་ཅི་ཡང་མེད་པའི་ཚོད་དཔག་ཙམ་ལས་མ་འདས།

བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་ཁག་ལས་གཤེན་བོན་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་བྱེ་བྲག་པ་གཅིག་ལ་སྦྱར་བའི་སྣང་ཚུལ་མཐོང་མི་ཐུབ། དཔེར་ན་ཞང་ཞུང་གི་གཤེན་བོན་དང་བྲུ་ཤའི་གཤེན་བོན་ཞེས་བྱུང་བ་ལ་བརྟགས་ན་ཆོས་ལུགས་མི་འདྲ་བ་སྤྱིའི་མིང་ལ་འཇུག་པའི་སྐབས་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ། གཤེན་ཞེས་པ་དེ་ནི་བོད་གནའ་བོའི་ཡིག་ཚང་ཁག་ནང་གང་བྱུང་དུ་རྙེད་ཐུབ་པའི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཡིན་པར་མ་ཟད། དེའི་འཇུག་ཡུལ་དངོས་ནི་བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་རུས་རྒྱུད་ཤིག་ཡིན།[19] རུས་རྒྱུད་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཕྱི་མོ་དང་འབྲེལ་བ་དམ་པོ་ཞིག་ཆགས་འདུག དེའི་རྐྱེན་གྱིས་“ལྷ་རིགས་གཤེན་གྱི་གདུང་རྒྱུད་”[20]ཅེས་བླ་ན་མེད་པ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་གནང་ཡོད་པར་མ་ཟད། གཤེན་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེ་རིག་གནས་ཀྱི་ཚོན་རྩི་མཐུག་པོ་བྱུགས་ནས་གོ་དོན་ཟབ་མོ་ལྡན་པའི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཏུ་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་ཡོད་པ་ནི། དཔེར་ན། རྒྱུའི་བོན་རིགས་བཞི་ལྟ་བུས་མཚོན་ནུས།[21]

འདི་ལྟར་བོད་ཀྱི་དཔེ་རྙིང་ཁག་གཞི་རྩར་བཟུང་ནས་བལྟས་ན། གཤེན་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེ་ནི་བོད་རང་ས་ནས་བྱུང་བའི་རང་སྐད་ཅིག་ཡིན་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ་ལ། དེ་ནི་པར་ཟིག་གི་སྐད་ལས་བྱུང་བ་ཞིག་མ་རེད། གནའ་སྔ་མོའི་དུས་ནས་བཟུང་། བོད་དང་པར་ཟིག་བར་དུ་སྲིད་འབྱོར་རིག་གསུམ་གྱི་འབྲེལ་ལམ་ཁྱད་པར་ཅན་ཞིག་ཡོད་མྱོང་མོད། པར་ཟིག་གིས་བོད་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་དགོས་པ་ལས་བོད་ཀྱིས་པར་ཟིག་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་མི་ཆོག་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཞིག་ཡོད། ཐ་ན་བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ནང་གི་སྟག་གཟིག་ཞེས་པ་ནི་ཡ་གླིང་དབུས་རྒྱུད་ཀྱི་ཏ་ཟིག་(大食)ལ་གོ་ཆོག་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་ཀྱང་ཚང་མེད། གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་ཡབ་མེས་ཀྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ནང་། ཡབ་ལྷ་བརྡལ་དྲུག་གི་གདུང་རྒྱུད་ལས་གཅོང་རོང་རྩོལ་པོ་སོགས་སྲས་གསུམ་རྒྱ་ནག་གི་དགྲ་ལྷར་སོང་བ་དང་། སྐུ་ལྷ་ཚངས་པ་སོགས་སྲས་གསུམ་སྟག་གཟིག་གི་དགྲ་ལྷར་སོང་ཞེས་གསུངས་ཡོད།[22] དེ་ནི་བོད་ཀྱི་གནའ་མི་ཚོས་རྒྱལ་ཁབ་དེ་གཉིས་ལ་དབང་སྒྱུར་མྱོང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་ཡིན་ཐུབ་མེད་ན་ཡང་། དགྲ་ལྷ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ལ་གཞིགས་ན་བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱིས་ཡུལ་གྲུ་དེ་གཉིས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ངེས་པ་ཅན་ཞིག་ཐེབས་ཡོད་ཤོས་ཆེ། 

དེ་བཞིན་དུ་བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་རིག་གནས་ཀྱིས་གནའ་བོའི་གླིང་ཆེན་ཨེ་ཤ་ཡའི་ལོ་རྒྱུས་ནང་གོ་གནས་གང་འདྲ་ཞིག་ཟིན་ཡོད་མེད་ཤེས་རྟོགས་བྱ་རྒྱུ་ནི་གལ་ཆེ་བའི་ཞིབ་འཇུག་གི་ཡུལ་ཞིག་ཡིན་པར་སྙམ། དེར་བརྟེན་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐུ་རིང་ལ་བྲུ་ཤ་ནས་དར་ཡོང་བའི་གཤེན་བོན་ཞེས་པ་ནི་ཏ་ཟིག་གི་འོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་རྐྱང་རྐྱང་ལ་གོ་མི་རུང་། བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་གཤེན་ཆོས་ནང་ཏ་ཟིག་གི་སྣང་ཚུལ་ཁ་ཤས་མཐོང་ཐུབ་པ་ནི་ཡ་མཚན་དགོས་པ་ཞིག་མ་ཡིན་མོད། དེའི་ཤན་ཞུགས་ཀྱང་ཉུང་ཉུང་ཡིན་མི་སྲིད་པས། སྤྱིར་ན་གནའ་བོའི་དུས་ནས་བཟུང་ཆོས་ལུགས་འདྲ་མིན་བར་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་རེས་བྱེད་པ་ནི་རིག་གནས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་ཉིད་འབའ་ཞིག་ཡིན། དཔེར་ན། ཏ་ཟིག་གི་མ་ནིའི་ཆོས་ལུགས་ནང་ནང་བའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་རྙེད་ཐུབ་པ་ནི། སྲོག་གཅོད་པ་སྤངས་པ་དང་དཀར་ཟས་ལོངས་སུ་སྤྱོད་པ་སོགས་ལྟ་བུ་ཡིན། དེ་བཞིན་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐུ་རིང་ལ་བྱུང་བའི་དོན་རྐྱེན་དེའི་འབྱུང་རྩ་ཡང་ཆོས་ལུགས་ཕན་ཚུན་བར་གྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ལས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་ཞེས་སྨོས་ཆོག་གོ །

གྲི་གུམ་བཙན་པོས་དད་མོས་བྱ་ཡུལ་ནི་བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ལྟར་ན་ལྷ་ཚངས་པ་དང་བརྒྱ་བྱིན་སོགས་ལ་དད་མོས་བྱེད་པའི་ཆོས་ལོག་རིགས་ཤིག་ཡིན། གྲི་གུམ་བཙན་པོ་ལ་བོན་བསྣུབས་པར་སྐུལ་མ་གནང་མཁན་གྱི་རྒྱ་གར་གྱི་བན་དེ་རཏྞ་སིངྔྷ་ཞེས་པ་དེ་ནི་ཏན་ཏན་ཆོས་ལུགས་གསར་བ་དེ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་ཞིག་སྟེ། བན་དེ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེས་ཏག་ཏག་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཐོབ་ཐང་གསལ་བཤད་བྱས་ཡོད་པ་མིན་ནམ། སྤྱིར་ན་ཚངས་པ་དང་བརྒྱ་བྱིན་ནི་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་ཆོས་ལུགས་གྲུབ་མཐའ་སྣ་ཚོགས་ཁྲོད་ཀྱི་ལྷ་གལ་ཆེ་བ་གཉིས་ཡིན་པས། གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐུ་རིང་གི་ཆོས་ལུགས་གསར་བ་དེའི་ཐོག་མའི་འབྱུང་ཁུངས་ནི་རྒྱ་གར་ཡིན་པ་ཁ་ཚོན་གཅོད་ཐུབ། བོད་ཀྱི་ནང་བའི་བསྟན་བཅོས་ཁག་ཏུ་དབང་ཕྱུག་པའི་ལྟ་བ་འདྲེས་པའི་འཁྱར་བོན་ཞེས་ཕྱི་རོལ་བའི་གྲུབ་མཐའ་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་གནང་འདུག[23]

གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་གྲུབ་མཐའ་ཁག་ལ་མཚོན་ན། ལྷ་ཚངས་པ་དང་། བརྒྱ་བྱིན། དབང་ཕྱུག་གསུམ་མཆོད་གནས་གལ་ཆེན་དུ་མི་བརྩི་བའི་ཕྱི་རོལ་བའི་གྲུབ་མཐའ་རེ་གཉིས་ཙམ་ལས་མེད། དབང་ཕྱུག་པའི་གྲུབ་མཐའ་ལྟར་ན། ལྷ་དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོ་བཙུན་མོ་ཨུ་མ་དང་སྲས་ཚོགས་བདག་སོགས་འཁོར་སྟོང་ཕྲག་གིས་བསྐོར་ནས་གངས་ཏི་སེ་རུ་བཞུགས་ཡོད་པར་འདོད།[24] དེའི་དབང་གིས་གངས་རིན་པོ་ཆེ་དང་མ་ཕམ་གཡུ་མཚོ་སོགས་བོད་ཀྱི་རི་ཆུ་གྲགས་པ་ཅན་ཁ་ཤས་ཀྱིས་ཕྱི་རོལ་བའི་ཆོས་ལུགས་ནང་གོ་གནས་གལ་ཆེན་བཟུང་ཡོད་པར་མ་ཟད། རྒྱ་གར་བ་རྣམས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་རི་ཆུ་སྐད་གྲགས་ཅན་དེ་དག་ལ་མཆོད་བཀུར་བྱེད་པའི་གོམས་སྲོལ་ད་ལྟའི་བར་མ་ཉམས་པར་གནས་ཡོད། གོམས་སྲོལ་དེ་དུས་ནམ་ཞིག་ནས་ཐོག་མར་འགོ་ཚུགས་པ་གསལ་བོ་ཞིག་བརྗོད་དཀའ་མོད། ཧྥ་རན་སིའི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཧྲི་ཐེ་ཨན་གྱིས་བཙན་པོས་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་ཕྲན་དབང་འོག་ཏུ་མ་བཅུག་པའི་ཡར་སྔོན་ནས་གོམས་སྲོལ་དེ་དར་ཡོད་པར་བཤད།[25]

སྙན་ངག་གི་བསྟན་བཅོས་གྲགས་ཅན《སྤྲིན་གྱི་ཕོ་ཉ་》ཞེས་པའི་ནང་། གངས་རྒྱལ་ཏི་སེ་རུ་ལྷ་དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོས་བཙན་མོ་ཨུ་མ་དང་ལག་པ་སྤྲེལ་ནས་དགའ་སྐྱིད་ལ་རོལ་བ་སོགས་གངས་ཏི་སེ་ནི་ལྷ་དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོའི་བསྟི་གནས་ཤིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་གནང་ཡོད་པར་མ་ཟད། གངས་ཏི་སེ་དང་འབྲེལ་བའི་ཆུ་བོ་རྣམ་བཞི་དང་མཚོ་མ་ཕམ་བཅས་ཀྱི་དགེ་མཚན་ལ་བསྔགས་བརྗོད་གནང་ཡོད། སྙན་ངག་གི་བསྟན་བཅོས་འདི་མཛད་པ་པོ་ནག་མོ་ཁོལ་ནི་ནམ་བྱོན་གྱི་ལོ་ཚིགས་ལ་གཅིག་གྱུར་གྱི་ངེས་གཏན་ཞིག་བྱུང་མེད་མོད། དུས་རབས་དྲུག་པའི་ཡར་སྔོན་དུ་བྱོན་པ་ཕྱི་ནང་གི་མཁས་པ་ཀུན་གྱིས་བཞེད་པས། ཞིབ་འཇུག་པ་ཧྲི་ཐེ་ཨན་གྱི་འདོད་ཚུལ་དེ་ཡང་དག་པ་ཞིག་ཡིན་པ་ར་སྤྲོད་བྱེད་ཐུབ།

སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་དཔེ་རྙིང་དུ་གྲགས་པའི་《ཞལ་ནས་གསུངས་པའི་ལྗོན་ཤིང་》ཞེས་པའི་ནང་།[26] མུ་སྟེགས་བོན་ཞེས་པའི་ཆོས་ལུགས་གྲུབ་མཐའ་ཞིག་བཤད་ཡོད། མུ་སྟེགས་པ་ཞེས་པ་ནི་ལེགས་སྦྱར་སྐད་ཀྱི་ཏཱིརྠི་ཀ་ཞེས་པ་ཐད་བསྒྱུར་བྱས་པ་ཞིག་ཡིན་ལ། དེ་ནི་ནང་བ་སངས་རྒྱས་པ་རྣམས་ཀྱིས་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་རང་གི་ཆོས་ལུགས་གྲུབ་མཐའ་གཞན་རྣམས་ལ་འབོད་སྲོལ་ཞིག་ཡིན། དེ་ནི་འདྲ་བ་རྒྱུ་མཚན་གྱི་སྒོ་ནས་བཏགས་པའི་མིང་ཞིག་ཡིན་པ་ལས་ངན་སྨོས་ཀྱི་ནང་དོན་ཅི་ཡང་འདྲེས་མེད་པ་《སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་》ནང་གསལ།[27] ཡུལ་ཁམས་གཞན་ནས་དར་ཡོང་བའི་ཆོས་ལུགས་ལ་ཀླ་ཀློའི་ཆོས་ལུགས་ཞེས་དམའ་འབེབ་བྱེད་པ་མ་གཏོགས་མུ་སྟེགས་པ་ཞེས་འབོད་སྲོལ་མེད། དཔེ་རྙིང་འདིའི་ནང་མུ་སྟེགས་དང་བོན་གཉིས་ལྷན་ཅིག་ཏུ་སྦྱར་ཡོད་པ་དེས། སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་སུ་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་མུ་སྟེགས་པའི་ཆོས་ལུགས་དང་འདྲེས་པའི་བོན་གྱི་རིགས་ཤིག་དར་ཡོད་པ་གསལ་བཤད་བྱས་འདུག དཔེ་རྙིང་གི་རྩོམ་པ་པོས་ནང་ཆོས་ལས་གཞན་པའི་བོད་དུ་དར་ཡོད་པའི་ཆོས་ལུགས་སྤྱི་ལ་མུ་སྟེགས་བོན་ཞེས་བཤད་པ་མ་ཡིན་ཏེ། དཔེ་རྙིང་ནང་མུ་སྟེགས་བོན་ལས་གཞན་པའི་མོ་བོན་ཞེས་པའི་ཆོས་ལུགས་ཤིག་ལོགས་སུ་བཤད་ཡོད་པར་མ་ཟད། དེ་ནི་སྐྱབས་སུ་འཛིན་མི་རུང་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་གསལ་བོ་བྱས་འདུག དེར་བརྟེན་དཔེ་རྙིང་འདིའི་ནང་གི་མུ་སྟེགས་བོན་ཞེས་པ་ནི་ཆོས་ལུགས་བྱེ་བྲག་པ་གཅིག་བསྟན་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ།

ཆོས་ལུགས་དེ་སྐྱབས་སུ་འཛིན་མི་རུང་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་འདི་ལྟར་བཤད་ཡོད་དེ། “སོ་སོ་བྱིས་པ་སྐྱེ་བོ་རྣམས། །མུ་སྟེགས་བོན་ལ་ཡིད་ཆེས་ཏེ། །ལས་ཀྱི་དོན་དུ་མཚན་མ་སྤྱོད། །”ཅེས་བྱུང་བ་ཙམ་ལས་ཞིབ་ཕྲ་ཞིག་བཤད་མེད་མོད། མཚན་མ་སྤྱོད་ཅེས་པ་དེ་ནི་ཕྱི་རོལ་དབང་ཕྱུག་པའི་གྲུབ་མཐའི་ནང་། ལམ་ནི་བུད་མེད་དང་སྦྱར་ནས་ཁམས་འཛག་པའི་བདེ་ཡིན་པར་སྨྲ་ཞིང་། ཐར་བ་ནི་ཁམས་འཛག་པའི་བདེ་བ་ལས་འཁྲིག་བདེའི་ཡེ་ཤེས་སྐྱེས་པར་འདོད་པ་དེ་བསྟན་པ་ཡིན་ཤོས་ཆེ།

ལྷ་དབང་ཕྱུག་ཆེན་མོ་དང་བོད་ཡུལ་གྱི་འབྲེལ་བ་ནི་གནའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ཁོ་ན་ལས་ཤེས་རྟོགས་བྱ་དགོས་པ་ཞིག་མ་ཡིན་ཏེ། ཉེ་བའི་ཆར་མངའ་རིས་ས་ཁུལ་ནས་གནའ་རྫས་བསྔོགས་འདོན་བྱས་པའི་ནང་། བོན་གྱི་བསྟི་གནས་སུ་གྲགས་ཆེ་བའི་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་གྱི་གནའ་ཤུལ་ལས་ཟངས་སྐུ་ཞིག་གསར་རྙེད་བྱུང་ཡོད། ཞིབ་འཇུག་པ་དག་གིས་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་བོན་ཆོས་ཀྱི་ལྷ་དང་འབྲེལ་བ་ཆེ་བར་མ་ཟད། ལྷ་སྐུའི་རྣམ་པ་ལས་ཕྱི་རོལ་དབང་ཕྱུག་པའི་ཤན་ཞུགས་ངེས་ཅན་ཞིག་རྙེད་ཐུབ་ཟེར།[28] རིག་རྫས་ཁག་ལ་གཞིགས་ནའང་ཆེས་གནའ་བོའི་དུས་ཤིག་ནས་བོད་དང་ཕྱི་རོལ་དབང་ཕྱུག་བའི་གྲུབ་མཐའ་བར་ཁྱད་པར་ཅན་གྱི་འབྲེལ་བ་ཞིག་ཡོད་མྱོང་བ་ཤེས་ཐུབ།

དབང་ཕྱུག་པའི་གྲུབ་མཐའ་ནི་ཧ་ལམ་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ཡར་མར་ཙམ་ཞིག་ལ་རྒྱ་གར་གྱི་ཆོས་ལུགས་ཁག་ལས་ལོགས་སུ་ཡལ་གར་བའི་གྲུབ་མཐའ་ཞིག་ཆགས་ཤིང་རིམ་གྱིས་ཁ་ཆེ་ཡུལ་དུའང་དར་མྱོང་ལ། ལྷ་མང་ལ་དད་མོས་བྱེད་པའི་ཆོས་ལུགས་སུ་གཏོགས། བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ཁག་ཅིག་ཏུ་ལྷ་རུ་ཚངས་པ་བརྒྱ་བྱིན་བསྟེན་ཞེས་དང་། ནང་བའི་བསྟན་བཅོས་རྣམས་སུ་ལྷ་དབང་ཕྱུག་དང་ལྷ་མོ་ཨུ་མ། སྲས་ཚོགས་བདག་སོགས་ལ་དད་མོས་བྱེད་པར་གསུངས་པ་སོགས་ལས། དབང་ཕྱུག་པའི་གྲུབ་མཐའ་ཁྱད་ཆོས་ཏེ་ལྷ་མང་ལ་དད་མོས་བྱེད་པའི་སྣང་ཚུལ་མངོན་ཡོད་པར་མ་ཟད། བན་བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ཁག་གི་གསུང་སྟངས་བར་ན་འགལ་ཟླ་ཅི་ཡང་མེད་པ་རྟོགས་ཐུབ། དེར་བརྟེན་གྲི་གུམ་བཙན་པོས་དད་མོས་བྱེད་བཞིན་པའི་ཆོས་ལུགས་གསར་བ་དེ་ནི་ཚངས་པ་དང་བརྒྱ་བྱིན་སོགས་ལྷ་མང་བོ་ཞིག་མཆོད་གནས་སུ་བཀུར་བའི་དབང་ཕྱུག་པའི་གྲུབ་མཐའ་དེ་ཡིན་ངེས།

ང་ཚོས་རྒྱལ་བོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་དང་ལོ་ངམ་འཐབ་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ནང་ངོ་མཚར་བའི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་མཐོང་བ་ནི། སྤྲེའུ་ཞིག་གྲི་གུམ་བཙན་ཕམ་ཉེས་བྱུང་བའི་འབྱུང་རྩ་ཉག་གཅིག་ཏུ་བསྟན་པ་དེ་ཡིན། གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་ལ་མཚོན་ན། རང་ཁམས་ཀྱི་རི་བྲག་དང་སྲོག་ཆགས་ཁྱད་པར་ཅན་རྣམས་སྐྱབས་སུ་འཛིན་པ་ནི་གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་སྣ་ཚོགས་ལ་ཁྱབ་པའི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་ཡིན་ལ། དེའི་ཕྱོགས་ནས་བྲམ་ཟེ་ཆོས་ལུགས་ལ་ཆེས་དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་མང་བོ་ཡོད། སངས་རྒྱས་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་མདོ་[29]ལ་མཇལ་ན་ཡང་། གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་ལ་དེ་ལྟ་བུའི་ཆོས་ལུགས་དར་སྔ་བ་ཤེས་ཐུབ། དབང་ཕྱུག་ལ་དད་མོས་བྱེད་པའི་རྒྱ་གར་བ་རྣམས་ཀྱིས་སྤྲེའུ་ཧ་ནུ་མན་ཐ་ནི་ལྷ་ཆེན་དབང་ཕྱུག་གི་རྣམ་སྤྲུལ་དུ་རློམ་ནས་མཆོད་བཀུར་བྱེད་པ་དང་སྐུ་བརྙན་ཡང་བཞེངས་སྲོལ་ཡོད།[30] དེར་བརྟེན་ཕྱི་རོལ་དབང་ཕྱུག་པའི་གྲུབ་མཐའ་ནང་སྤྲེའུ་ལ་མཆོད་བཀུར་བྱེད་པའི་སྣང་ཚུལ་ཡོད་པ་སྨོས་མ་དགོས།

ནང་བའི་ཆོས་འབྱུང་དང་བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་མཁན་པོ་ཁག་ཅིག་གིས། རྒྱལ་བོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་དང་ལོ་ངམ་འཐབ་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ནང་བཙན་པོས་ཏག་ཏག་སྤྲེའུ་ཞིག་ཕྲག་པར་ཁུར་ཡོད་ཚུལ་གསུངས་ཡོད། སྤྲེའུ་དེས་བཙན་པོས་དབང་ཕྱུག་ལ་དད་མོས་དང་དབང་ཕྱུག་པའི་གྲུབ་མཐའ་ལ་རྒྱབ་རྟེན་བྱས་པ་མཚོན་པར་བྱས་ཡོད་པར་མ་ཟད། དེ་ནི་རང་ཉིད་ཀྱི་རྒྱལ་སྲིད་བརླག་བྱེད་ཀྱི་རྐྱེན་དུ་གྱུར་པ་གསལ་བཤད་བྱས་པ་མིན་ནམ་སྙམ།

ལོ་རྒྱུས་དང་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་གང་ལ་བརྟགས་ན་ཡང་། རྒྱལ་བོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་རིང་ལ་བོད་དང་རྒྱ་གར་གཉིས་ཀྱི་བར་རིག་གནས་ཀྱི་འགྲུལ་བཞུད་ཅིག་ཆགས་འདུག་ལ། དེ་ནི་བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་རིག་གནས་ལ་འགྲན་སློང་དང་བསྐྱར་ཞིབ་བྱེད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་འགོ་ཚུགས་ས་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་གར་བ་རཏྞ་སིངྔྷ་ནི་རིག་གནས་འགྲུལ་བཞུད་དེའི་ཁྲོད་ཀྱི་མི་སྣ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཏེ། གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་དད་མོས་དང་རྒྱལ་སྲིད་སྐྱོང་ལུགས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ངེས་ཅན་ཞིག་ཐེབས་ཡོད། ཆོས་འབྱུང་དེབ་ཐེར་ཁ་ཤས་ནང་བྱུང་བའི་མི་སྟེགས་བོན་པོ་འ་ཞ་(ཝ་ཞ)ཞེས་པ་དེ་དང་མི་གཅིག་ཡིན་མིན་ཁ་ཚོན་གཅོད་དཀའ་འོ། །

ནང་བའི་དཔེ་ཆ་ཁ་ཤས་ནང་དབང་ཕྱུག་པའི་ལྟ་བ་དང་འདྲེས་པའི་བོན་གྱི་གྲུབ་མཐའ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་ལ་འཁྱར་བོན་ཞེས་བྲིས་ཡོད། དེ་ནི་གྲུབ་མཐའི་ཕྱོགས་ཞེན་གྱི་བཤད་ཚུལ་ཞིག་མ་ཡིན་ཏེ། ནུབ་ཕྱོགས་པའི་མཁས་པ་དག་གི་ཁྲོད་ན་ཡང་གནའ་བོའི་ཞང་ཞུང་གི་བོན་ལ་དབང་ཕྱུག་པའི་ལྟ་བའི་ཤན་ཞུགས་པར་འདོད་མཁན་ཡོད།[31] ཕྱིས་འབྱུང་བོན་གྱི་མཁས་པ་དག་གིས་གསུངས་པའི་གཡང་དྲུང་བོན་དང་བསྡུར་ན་རྩ་བའི་ཁྱད་པར་གང་འདྲ་ཞིག་ཡོད་པ་བཤད་ཐུབ་མེད་མོད། 《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་》ལས། “རྒྱ་གར་དང་སྟག་གཟིག་གི་མཚམས་ནས་ཡུལ་གྱུར་རྣ་པ་ཞེས་བྱ་བ་ནས། བ་ཞའི་བོན་པོ་ཞིག་བྱུང་ནས། དེ་ལམ་ལམ་ནི་འབར། ཐོལ་ཐོལ་ནི་སྨྲ། གནམ་གྱི་ལྷ་མཆོད། སའི་འདྲེ་བརྡུང་། གཤིན་གྱི་དྲི་འདུལ། གསོན་གྱི་རིམ་གྲོ་བྱེད། རྡོ་ནག་པོ་ལྟ་བུ་གདུམ(འདམ་བག)དུ་འབྲེལ་བ་ཞིག་བྱུང་།”[32] གསུངས་པ་ལས། ང་ཚོས་ཁྱད་ཆོས་གཉིས་གསལ་བོར་རྟོགས་ཐུབ་པ་ནི། གཅིག་ན་ཆོས་ལུགས་གསར་བ་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་བོན་ཆོས་དང་བསྡུར་ན། ཆོ་ག་ལ་རྣམ་གྲངས་ཤིང་ནང་དོན་ཅུང་འཛོམས་པོ་ཡིན་པའི་ཆོས་ལུགས་ཤིག་ཡིན་པ་རྟོགས་ཐུབ། གཉིས་ན་ཕྱི་རོལ་ནས་འོངས་པའི་ཆོས་སྤེལ་མཁན་དེ་དག་ནི་བོད་ཀྱི་བོན་པོ་རྣམས་དང་བསྡུར་ན་ནང་གི་ཡོན་ཏན་དང་ཕྱིའི་སྤྱོད་ཚུལ་གྱི་ཆ་ན་གཞན་ཡིད་འགུག་པའི་དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཡོད་པ་རྟོགས་ཐུབ། དེ་ནི་རྒྱལ་བོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོས་སྐུ་གཤེན་རྙིང་བ་ས་མཐར་སྤྱུགས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གལ་ཆེ་བ་ཞིག་དང་། ཁོའི་དད་མོས་ལ་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་འཁུམས་སོ། །

གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་དད་མོས་ལ་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་བའི་གནས་ཚུལ་འོག ཕོ་བྲང་ནང་ཁུལ་གྱི་མི་སྣ་འགའ་ཞིག་གི་སྐུལ་སློང་དང་རམ་འདེགས་ལ་བརྟེན་ནས་སྐུ་གཤེན་རྙིང་བའི་ཕྱོགས་ཁག་གི་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་གོ་གནས་ཕབ་ནས་ས་མཐར་སྤྱུགས་པའི་དོན་རྐྱེན་དེ་བཟོས་པ་རེད། དེར་བརྟེན་ཁོ་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་རྒྱལ་བོ་གྲགས་པ་ཅན་རྣམས་དང་མཚུངས་པར་བཟང་ངན་གྱི་གདེང་འཇོག་སྣ་ཚོགས་ཤིག་བྱས་ཡོད། ཐ་ན་ཁོའི་མཚན་གྱི་འགྲེལ་སྟངས་ཁོ་ནའི་སྟེང་ནས་ཀྱང་གནས་ཚུལ་དེ་མངོན་ཡོད། དཔེར་ན། བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ཁག་ཏུ། གྲི་གུམ་བཙན་པོ་ཞེས་པའི་ཚབ་ལ་གྲི་རུམ་བཙན་པོ་ཞེས་བྲིས་ཡོད་པར་མ་ཟད། ངན་སྨོས་ཀྱི་ནང་དོན་ཙམ་ལས་གཞན་ཅི་ཡང་གླེང་མེད། རྒྱལ་སྲས་ཤིག་སྐུ་འཁྲུངས་མ་ཐག་ལྟས་བཟང་གི་མཚན་བཟང་བོ་ཞིག་འདོགས་པ་ནི་གོམས་སྲོལ་ཞིག་ཡིན་པས། བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ཁག་གི་བཤད་སྟངས་དེ་ལ་གྲུབ་མཐའི་ཕྱོགས་ཞེན་གྱི་ཆ་འདྲེས་ཡོད་པ་ཚོད་དཔག་བྱེད་ཐུབ།

ཕྲན་ཆུང་གིས《གནད་དཔྱད་》འབྲི་སྐབས། ཀུན་མཁྱེན་འཇིགས་མེད་དབང་བོའི《ཅོ་ནེ་བསྟན་འགྱུར་དཀར་ཆག་》གི་རྗེས་འབྲངས་ནས་ཁྲི་གུམ་བཙན་པོ་ཞེས་བྲིས་ཡོད་མོད། ཕྱིས་སུ་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དང་ཆོ་གའི་སྐོར་གྱི་དཔེ་རྙིང་སྐོར་ཞིག་ལ་ཞིབ་མཇལ་བྱས་པ་བརྒྱུད། ད་ལྟ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་མིང་ཟུར་གྱི་གྲི་ནི་ཁྲི་ཡི་ཡིག་ནོར་ཡིན་མིན་ལ་ཐེ་ཚོམ་ཟ་བཞིན་ཡོད། རྒྱུ་མཚན་ནི་གནའ་བོའི་ཡིག་རྙིང་ནང་གྲི་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་གང་བྱུང་དུ་རྙེད་ཐུབ་པར་མ་ཟད། གྲི་དང་དྲི་གཉིས་གང་བྱུང་དུ་བརྗེ་ནས་བྲིས་ཡོད་པ་ལས། ཁྲི་དང་གྲི་གཉིས་ཕན་ཚུན་བརྗེ་བའམ་ནོར་བའི་སྣང་ཚུལ་ཧ་ཅང་ཉུང་།

གྲི་དང་དྲི་གཉིས་འབྲི་སྟངས་ཐ་དད་པ་ཙམ་ལས་ནང་དོན་གྱི་ཆ་ནས་མི་མཚུངས་ས་ཅི་ཡང་མེད་དེ། 《དགའ་ཐང་ཡིག་རྙིང་》ནང་། “ཡར་ཏེ་ལྷ་མཆོད་དོ། །མར་ཏེ་དྲི་བཏུལ་ལོ། །”[33]ཞེས་བྱུང་བ་ལ་གཞིགས་ན། གནའ་བོའི་དུས་ནས་བཟུང་ཡར་གྱི་ལྷ་མཆོད་དགོས་པ་ནང་བཞིན་མར་གྱི་དྲི་ཡང་ངེས་པར་དུ་བཏུལ་དགོས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་བསྟན་ཡོད་ལ། ཡར་གྱི་ལྷ་ལ་མཆོད་བཀུར་བྱེད་པ་ནི་རང་ཉིད་ཀྱི་ལེགས་ཚོགས་གོང་དུ་འཕེལ་བའི་ཐབས་ཤེས་ཡིན་པ་ནང་བཞིན། མར་གྱི་དྲི་མནན་པ་དེ་ཡང་མི་མཐུན་རྐྱེན་ངན་བཟློག་པའི་ཆོ་ག་ཞིག་ལས་མ་འདས། དེར་བརྟེན་གྲི་བཏུལ་བ་ནི་གནའ་བོའི་མི་རྣམས་ཀྱི་བསམ་བློའི་ནང་གལ་ཆེ་བའི་ལས་ཀ་ཞིག་ཏུ་བརྩིས་ཡོད། དཔེ་རྙིང་དེའི་ནང་གྲི་དང་དྲི་གཉིས་གང་བྱུང་དུ་བརྗེ་བའི་སྣང་ཚུལ་ཡོད་པར་མ་ཟད། གྲིའི་རིགས་དང་གྲི་བཏུལ་བའི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱང་བཀོད་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། རྟ་གྲི་དང་གཉིས། གཡང་གྲི་དང་གསུམ་ཞེས་གྲིའི་རྣམ་གྲངས་མང་བོ་ཞིག་བསྟན་པ་དང་། དྲི་བོན་ར་ལྗགས་སྐྱི་རྒྱལ་ཟེར་བ་ཞིག་གིས་རྟས་བསྐྱུར་ནས་བསད་པའི་བུད་མེད་ཅིག་ལ་གྲི་བཏུལ་གྱི་ཆོ་ག་སྤེལ་ཚུལ་ཡང་ཅུང་ཞིབ་མོ་ཞིག་གླེང་ཡོད། དཔེ་རྙིང་དེའི་ནང་དྲི་དེ་རིགས་ལ་རྣེལ་དྲི་ཞེས་བཙོག་གྲིབའམ་མནོལ་གྲིབ་དང་གོ་དོན་མཚུངས་པའི་ཆ་ཞིག་མཐོང་ཐུབ།[34]

བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ཁག་ནང་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་པུར་རྙེད་ནས་ཀོང་ཡུལ་བྲེ་སྣར་གྲི་བཏུལ་གྱི་ཆོ་ག་སྤེལ་བ་ལ་བརྟེན་ནས། “གསོན་བཀྲ་ཤིས་སྤྲུ(སྤུ)ལྡེའི་རྒྱལ་ས་ཟིན། གཤིན་གནས་སྤར་ཏེ་གྲི་གུམ་ཐར་པར་དྲངས།”[35] ཞེས་བྱུང་བ་ལ་བལྟས་ན་ཡང་། གནའ་དུས་སུ་གྲི་འདུར་གྱི་ཆོ་ག་ནི་དར་སྔ་ཞིང་ངེས་པར་དུ་སྤེལ་དགོས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ། རྒྱུ་མཚན་ནི། མི་འདོད་རྐྱེན་ངན་བཟློག་ཐབས་སུ་དམིགས་པས་ཡིན། དེ་བཞིན་དུ་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ནང་དུའང་དྲི་ནི་གོང་དང་མཚུངས་པར་གནོད་གཞི་ཁྱད་པར་ཅན་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱས་ཡོད་པ་ནི། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་མོ་ཡིག་ཅིག་གི་ནང་འདི་ལྟར། “བོན་ཕོ་གསས་དྲག་ཕོ་གཉིས་གྱིས་ཡ་བདུད་དང་བཚན་དྲི་ཐུབ་ཕ་ངོ། །”[36]ཞེས་པ་ལས་དྲི་འདུར་གྱི་བོན་པོ་དག་གིས་དྲི་བཏུལ་བའི་ཆོ་ག་སྤེལ་ན་ད་གཟོད་དྲི་རིགས་ཀྱི་གནོད་འཚེ་བཟློག་ཐུབ་པའི་དད་མོས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ། འདི་ནི་བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་ཏུ་ངེས་མོད། ཕྱིས་སུ་ནང་བའི་བསྟན་པ་དར་ནས་བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་རིག་གནས་དང་མཉམ་བསྲེས་བྱས་པའི་བརྒྱུད་རིམ་ནང་། གྲི་རིགས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་དེ་སྔར་བཞིན་སྲུང་འཛིན་བྱས་ཡོད་པར་མ་ཟད། ནང་བའི་མཁས་གྲུབ་དག་གི་གསུང་འབུམ་ཁྲོད་དུའང་གྲི་སྲི་གཅོད་པའི་མན་ངག་དང་ཆོ་གའི་སྐོར་རྙེད་ཐུབ།[37]

གནའ་བོའི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་འདི་དག་གཞིར་བཟུང་ནས་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་མཚན་གྱི་གོ་དོན་ལ་བསྐྱར་ཞིབ་བྱས་ན་ངེས་ཤེས་གསར་བ་ཞིག་བསྐྱེད་ཐུབ་སྟེ། གནའ་བོའི་དབང་ཐང་ཅན་གྱི་མི་སྣ་དག་ལ་མཚོན་ན། བླ་མཚོ་བསྐམས་ཤིང་བླ་བྲག་ཉིལ་བ་དང་། བླ་སྤང་ཚིག་སོང་བ་ཡིན་ན། དེ་ནི་རྐྱེན་ངན་འབྱུང་ངེས་པའི་སྔ་ལྟས་ཤིག་ལས་མ་འདས་པས། རྐྱེན་ངན་བཟློག་ཐབས་ཀྱི་ཆོ་ག་སྤེལ་དགོས་པ་སྨོས་མ་དགོས། དེར་བརྟེན་མ་མ་གྲོ་ཞ་མས་ཀྱང་། “འོན་ཏང་ཆུ་དགུམ་སྲི་དགུམ་གྱྀས། དྲི་གུམ་བཙན་པོར་མཚན་ཐོག་ཤིག་ཆེས་མཆི་ནས། དྲི་གུམ་བཙན་པོར་བཚན་བཏགས་”[38] ཞེས་པ་དེ་ནི་རྐྱེན་ངན་བཟློག་ཐབས་ཀྱི་ཆོ་ག་སྤེལ་དགོས་པའི་སྐུལ་མ་བཏང་བ་ཡིན་ལ། གུམ་ཞེས་པ་ནི་རང་བཞིན་གྱིས་ཤི་བའམ་མེད་བརླག་ཏུ་སོང་བའི་དོན་ལས་ནང་དོན་གཞན་ཅི་ཡང་མེད། གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་བླ་མཚོ་སོགས་གུམ་པའམ་མེད་བརླག་ཏུ་སོང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ནི་ཡར་གྱི་ལྷ་མཆོད་མ་ཐུབ་ཅིང་མར་གྱི་གྲི་བཏུལ་མ་ཐུབ་པ་དེ་ཡིན། དེའི་དབང་གིས་ཡར་གྱི་ལྷ་མཆོད་ནས་གྲི་བཏུལ་གྱི་ཆོ་ག་སྤེལ་དགོས་པར་མ་ཟད། རྒྱལ་སྲས་ཀྱི་མཚན་ལ་ཡང་གནོད་པའི་མར་གྱི་གྲི་རིགས་དག་མེད་པར་གཏོང་ཐུབ་པའི་ཆ་ནས་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་ཞེས་པའི་མཚན་བཟང་ཞིག་བཏགས་པར་སྙམ།

ཐོག་མར་མཚན་དེའི་ནང་དུ་རེ་སྨོན་གྱི་བསམ་བློ་ཙམ་ལས་ངན་སྨོས་ཀྱི་ནང་དོན་ཅི་ཡང་མེད་མོད། ཕྱིས་སུ་བཙན་པོ་འདི་བས་སྐུ་གཤེན་རྙིང་བའི་དབང་གྲགས་མེད་པར་གཏོང་བའི་དོན་རྐྱེན་བསླངས་པ་དང་། མཐར་གཞན་གྱི་མཚོན་འོག་ནས་ཤི་བའི་གནས་ཚུལ་རིམ་པར་བྱུང་བར་བརྟེན། ད་གཟོད་མཚན་གྱི་འགྲེལ་སྟངས་དང་འབྲི་སྟངས་ལ་རིམ་བཞིན་འགྱུར་བ་བྱུང་བ་རེད། མཚན་གྱི་ཐོག་མའི་འགྲེལ་སྟངས་ལ་འགྱུར་བ་གཏོང་བའི་འགོ་ཚུགས་པའི་དུས་ཚོད་ནི། ཕྱིས་སུ་ཡིག་ཐོག་གི་ལོ་རྒྱུས་བརྩམས་པ་ནས་གསར་དུ་དར་བ་ཞིག་མ་ཡིན། དེ་ནི་ཕལ་ཆེར་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་ཁོ་རང་གི་སྐུ་དུས་སུ་གཏུགས་ཆོག་སྟེ། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ནང་། “མཚན་བཏགས་ནོངསྟེ། ཐུགས་སུ་ཞུགས་”[39] ཞེས་བྱུང་བ་ལ་གཞིགས་ན། ཁོ་ནར་སོན་རྗེས་སུ་དྲི་(གྲི)གུམ་བཙན་པོ་ཞེས་པའི་མཚན་དེ་ཡང་ཁོའི་བློ་ཁ་སྒྱུར་བྱེད་ཅིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་གདོན་མི་ཟ། དེ་ནི་ཏག་ཏག་སྐུ་གཤེན་རྙིང་བའི་ཕྱོགས་ཁག་ལ་མི་དགའ་བའི་བློན་པོ་དག་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་དེ། 《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ་》ལས། “ང་ལ་གྲི་གུམ་དུ་འདོགས་པ་ཙུག་ཡིན་བྱས་པས། མ་མས་མཐའ་གྲི་རུ་འགུམ་ཟེར་ནས་བཏགས་པ་ཡིན་བྱས་པས། ཁོ་མ་དགའ……”[40]ཞེས་གསུངས་པ་ལས། སྐུ་གཤེན་དག་གི་མིང་དངོས་སུ་ཐོན་མེད་མོད། མ་མ་གྲོ་ཞ་མས་སྐུ་གཤེན་དག་བཀས་སྐུལ་ནས་རྒྱལ་སྲས་ལ་མཚན་བཏགས་པ་ཡིན་པས། མཚན་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་དོན་དག་བཟང་ངན་གང་ཡིན་ཡང་སྐུ་གཤེན་གྱིས་འཁུར་དགོས། དེར་བརྟེན་བློན་པོ་ཁག་ཅིག་གིས་སྐུ་གཤེན་རྙིང་བའི་ཕྱོགས་ཁག་སྲིད་སྟེགས་ལས་དབབ་པའི་ཆེད་དུ་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་ལ་རྒྱལ་སྲིད་ཀྱི་ཉེན་ཁ་སྙན་སེང་ཞུས་པའི་གྲས་ན། གྲི་གུམ་ཞེས་པའི་མཚན་གྱི་འགྲེལ་སྟངས་ཀྱང་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ། དེ་ནི་སྐུ་གཤེན་རྙིང་བའི་ཕྱོགས་ཁག་གི་རེ་ངན་ནི་བཙན་པོར་མཚན་གསོལ་ཚུལ་གྱི་སྟེང་ནའང་མངོན་ཡོད་པའི་དཔང་རྟགས་སུ་དྲངས་པ་མིན་ནམ་སྙམ། ད་ལྟ་ང་ཚོས་མཐོང་ཐུབ་པ་ནི་བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ཁག་གི་འགྲེལ་སྟངས་དེ་ནི་སྐབས་དེའི་སྲིད་དབང་འཕྲོག་རྩོད་ཀྱི་གཡོ་འཁྱོམ་ཁྲོད་ནས་ཐོན་པའི་བཤད་ཚུལ་དེའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་པ་ཡིན་སྲིད་མོད། མཚན་གྱི་ཐོག་མའི་ནང་དོན་དང་བསྡུར་ན་བར་ཐག་ཤིན་ཏུ་རིང་ངོ་། །

ད་དུང་ཕྲན་གྱི་《གནད་དཔྱད་》ནང་ནོར་འཁྲུལ་གཞན་ཞིག་ཤོར་ཡོད་པ་ནི། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ནང་། “ལོ་ངམ་གྱྀས་མཆན་ནས་སྤྲེ་འུ་པྱུང་བས། ལྡེ་བླ་གུང་རྒྱལ་ནི་ཏི་ཙེ་གངས་རུམ་དུ་འཕང་སྟེ་གཤེགས་སོ། །བཙན་པོ་དྲི་གུམ་ཡང་དེ་རུ་བཀྲོངས་ནས།”[41] ཞེས་བྱུང་བ་དེ་ནི་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་སྐུ་བཀྲོངས་པའི་སྔ་ཕྱིའི་བརྒྱུད་རིམ་མཚོན་ཐུབ་པའི་ཚིག་གནད་ཆེན་ཞིག་ཡིན། དེའི་ནང་གི་སྤྲེའུ་ཞེས་པ་དེ་ནི་སྐབས་དེར་ཕྲན་གྱིས་རྒྱ་ནག་གི་ཞིབ་འཇུག་པ་བང་ཡོ་(བོད་མིང་ལ་དབང་རྒྱལ་ཟེར་)དང་ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས་གཉིས་ཀྱི་འགྲེལ་སྟངས་ལ་གཞི་བཅོལ་ནས། སྟེའུ་ཞེས་ནོར་བཅོས་བྱས་ནས་མཚོན་ཆའི་རིགས་ཆུང་ཤོས་ཤིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱས་ཡོད།[42] ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་རང་ངོས་ན་བརྟགས་ན་སྟེའུ་ཞེས་ནོར་བཅོས་བྱས་ཆོག་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡང་རྙེད་མི་ཐུབ།

ཞིབ་འཇུག་པ་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་ལགས་ཀྱིས། དེའི་ནང་གི་སྤྲེའུ་ཞེས་པ་དེ་ནི་སྲོག་ཆགས་སྤྲེའུ་ཞིག་ལ་གོ་བ་བླངས་ཡོད་པ་རྒྱུ་མཚན་ཅན་དུ་མཐོང་།[43] སྔོན་གྱི་ཆོས་འབྱུང་དེབ་ཐེར་ཁག་གི་ནང་ཁྱི་དང་ཝ། སྤྲེའུ་དང་བྱི་བ་སོགས་ངོས་འཛིན་གནང་སྟངས་ཅུང་ཟད་མི་འདྲ་བ་མ་གཏོགས། ཐམས་ཅད་ཀྱིས་སྲོག་ཆགས་ཤིག་ལ་གཅིག་གྱུར་གྱིས་ངོས་འཛིན་གནང་ཡོད་པ་ཟད། སྲོག་ཆགས་དེའི་ནུས་པས་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་ཕོ་ལྷ་མོ་ལྷ་ཡལ་བའི་སྐོར་གསུངས་ཡོད། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ལ་བལྟས་ན་ཡང་། སྤྲེའུ་དེས་ལོ་ངམ་གྱིས་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་སྐུ་བཀྲོངས་པའི་བརྒྱུད་རིམ་ནང་ནུས་པ་ཁྱད་པར་ཅན་ཞིག་ཐོན་ཡོད་པ་ནི། ལོ་ངམ་གྱིས་མཆན་ཁུང་ནས་སྤྲེའུ་ཕྱིར་བཏོན་པ་དེས་བཙན་པོའི་གདུང་རྒྱུད་སྲུང་ཞིང་སྐྱོང་བའི་སྐུ་ལྷ་འོ་དེ་གུང་རྒྱལ་གངས་རུམ་དུ་འཕངས་ཤིང་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་ཡང་དེ་མ་ཐག་དགྲོང་ཐུབ་པ་བྱུང་ཡོད། འདི་དང་འདི་ལྟ་བུའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གནད་དོན་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་སྐབས་ཚན་རིག་དང་མཐུན་མིན་ལ་མི་ལྟ་བར་གནའ་བོའི་རིག་གནས་ཀྱི་ངང་ཚུལ་ལ་གཞིགས་ནས་གོ་བ་ལེན་དགོས།

གནའ་བོའི་མི་རྣམས་ལ་མཚོན་ན། ཕ་རོལ་དགྲ་བོ་དབང་ཐང་ཅན་རྣམས་ལས་རང་ཉིད་རྣམ་པར་རྒྱལ་དགོས་ན། ཐོག་མར་ཕ་རོལ་དགྲ་སྡེ་དང་དེ་སྲུང་ཞིང་སྐྱོབ་པའི་ལྷ་གཉིས་ཁ་བྲལ་དུ་བཏང་ནས་དགྲ་སྡེ་དེ་ལ་རྒྱབ་དཔུང་མེད་པ་ཞིག་ཏུ་གཏོང་དགོས་པ་ཡིན་ཙ་ན། ལོ་ངམ་གྱིས་ཐོག་མར་རང་གི་མཆན་ཁུང་ནས་སྤྲེའུ་ཕྱིར་བཏོན་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་ཚུལ་དེ་ལས་མ་འདས་ཏེ། ལོ་ངམ་གྱིས་སྤྲེའུ་སྤྱད་དེ་བཙན་པོའི་གདུང་རྒྱུད་ཀྱི་སྐུ་ལྷ་འོ་དེ་གུང་རྒྱལ་ལ་བཙོག་གྲིབ་ཕོག་ཏུ་བཅུག་ནས་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་མགོན་མེད་སྐྱབས་མེད་དུ་གཏོང་ཆེད་ཡིན། གནའ་བོའི་མི་རྣམས་ཀྱི་སྣང་ངོར་མནོལ་གྲིབ་ཀྱི་རྣམ་རྟོག་ཤུགས་ཆེ་ཞིང་། མནོལ་གྲིབ་ཀྱི་རིགས་མི་འདྲ་བ་དེ་དག་ཕྱི་རོལ་ཀྱི་རྫས་ངན་པ་ཞིག་ལ་རྐྱེན་བཅོས་ནས་ཕོག་པ་དང་། དེ་དག་འགོག་ཅིང་སེལ་བར་བྱེད་པ་ལ་ཡང་ཕྱི་རོལ་ཀྱི་བཀྲ་ཤིས་པའི་རྫས་སྣ་ཁག་ལ་བརྟེན་ནས་བསྒྲུབ་དགོས་པར་འདོད། དེ་དག་དང་འབྲེལ་བའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆོ་གའང་མང་དག་ཅིག་བྱུང་ཡོད།

སྤྲེའུ་དང་མནོལ་གྲིབ་ཀྱི་བར་ན་ཡང་ཁྱད་པར་ཅན་གྱི་འབྲེལ་བ་ཞིག་ཡོད་དེ། གྲིབ་སེལ་ཀྱི་ཆོ་གའི་དཔེ་རྙིང་ཞིག་ཏུ་“དམེ་ཡི་དུག་རྣམས་དར་བ་དེ། །སྤྲེའུ་དམར་པོས་རང་ཤ་བཟའ། །”ཞེས་བྲིས་ཡོད་པ་དེ་ལས། གནའ་བོའི་དུས་སུ་དམེ་གྲིབ་དང་སྤྲེའུ་བར་ན་འགོ་བྱ་འགོ་བྱེད་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཟབ་པར་འདོད་པའི་ལྟ་སྟངས་ཤིག་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ། གནའ་བོའི་རིག་གནས་ཀྱི་ངང་ཚུལ་འདི་གཞིར་རྩར་བཟུང་ནས་བལྟས་ན། ལོ་ངམ་གྱིས་མཆན་ནས་སྤྲེའུ་བཏོན་པ་ཡང་དགོས་པ་ཡོད་པ་ཞིག་ཏུ་མཐོང་།

ལོ་ངམ་ནི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆོ་ག་ལ་བྱང་ཆ་ཆེ་བ་ཞིག་མ་ཡིན་མོད། ཁོའི་བྱེད་ལུགས་དེ་དག་ནི་སྐབས་དེའི་བོན་པོ་དག་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་དེ། བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་《ལེགས་བཤད་མཛོད་》ནང་། “ལོ་ངམ་བློ་སེམས་མ་བདེ་བར་ཡོད་ཙ་ན། དེ་ནུབ་རྨི་ལམ་དུ་བོན་གྱི་བཀའ་སྲུང་སྐྱེས་ཕྲན་ཆས་བཟང་ཞིག་ཏུ་སྤྲུལ་བ་ཞིག་ན་རེ། ལོ་ངམ་ཁྱོད་སྐྲག་མི་དགོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ནི་བོན་གྱི་དབུ་ཡོག་གིས་མ་བདུད་ཀྱིས་སྙིང་དཀྲུགས་ནས་ཡོད་ཀྱི། ཁྱོད་ཀྱི་སྟོབས་ཀྱིས་མི་ཐུབ་ཀྱང་ལྷ་དབྱེའི་རྫས་འདི་རྣམས་བྱས་ཤིང་འཐབ་ན་ཐུབ།”[44] ཅེས་བྱུང་བ་ལ་གཞིགས་ན། ལོ་ངམ་གྱིས་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་སྐུ་བཀྲོངས་པའི་བརྒྱུད་རིམ་ནང་བོན་པོ་ཁག་གི་བློ་ཇུས་འདུས་ཡོད་པར་མ་ཟད། རྒྱལ་བོའི་སྐུ་ལྷར་བཙོག་གྲིབ་གཏོང་བའི་བྱ་བ་དེ་ཏག་ཏག་ཁོ་ཚོས་ངན་ཇུས་བཤམས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ།

ལྷོ་བྲག་ནམ་མཁའ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་གསུངས་པའི་《གྲི་སྲི་བཅད་པའི་མན་ངག་》ཅེས་པའི་ནང་། “ཡས་རྣམས་དགྲ་མཐོང་བའི་ཡུལ་རི་རྩེ་མོར་སྐྱལ་ལོ། །དེ་ནི་གྲི་ཁ་དགྲ་ལ་སྐྱེལ་བའི་མན་ངག་གོ །”[45]ཞེས་གསུངས་པ་སོགས་ལས། སྔོན་དགྲ་འདུལ་གཉེན་སྐྱོང་གི་བྱ་བའི་ཁྲོད་གྲིབ་སེལ་གྲི་འདུལ་གྱི་ཆོ་གས་གལ་ཆེ་བའི་གནས་བབ་བཟུང་ཡོད་པར་མ་ཟད། འཇིག་རྟེན་པ་རྣམས་ཀྱིས་རང་རང་གི་དམིགས་ཡུལ་འགྲུབ་བྱེད་ཀྱི་ཐབས་ལམ་ཁྱད་པར་བ་ཞིག་ཏུ་བརྩིས་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ།

ཆོ་གའི་སྐོར་གྱི་དཔེ་རྙིང་འདི་དག་ནི་གནའ་བོའི་བོད་མིའི་བསམ་བློ་དང་འཚོ་ཐབས། ཐོན་རྫས་དང་ཆས་གོས། རང་བྱུང་ཁམས་ལ་དཔྱད་པའི་རྩིས་ཀྱི་རིག་པ་དང་ས་དཔྱད་སོགས་བསྡུ་གཉེར་བྱས་ཡོད་པའི་དཔྱད་ཡིག་རྩ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་འཁུམས། གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་སྐབས་ཀྱང་ཆོ་གའི་སྐོར་གྱི་དཔེ་ཆ་འདི་དག་དང་ཁ་བྲལ་ཚེ། གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གནད་དོན་ལ་གསལ་ཁ་དཀྲོལ་ཐབས་མེད་པ་ལྟ་བུ་ཡིན་ནོ། །

མདོར་ན། གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐོར་གྱི་ངག་རྒྱུན་ལ་མནོལ་གྲིབ་ཀྱི་བསམ་བློས་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཞིག་ཐེབས་ཡོད་དེ། ཁོ་སྐྱེ་དུས་སུ་མནོལ་གྲིབ་རིགས་ཀྱི་བར་ཆད་མི་འབྱུང་བའི་ཆེད་དུ་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་ཞེས་མཚན་བཏགས་པ་དང་། ཕྱིས་སུ་དགྲ་ཟླ་ལོ་ངམ་གྱིས་མནོལ་གྲིབ་ཕོག་ཏུ་བཅུག་པའི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་རྒྱལ་བོ་ཁོ་རང་མེད་བརླག་ཏུ་བཏང་ཡོད་པ་རེད། ངག་རྒྱུན་འདིའི་ནང་དུ་གདོད་མའི་རིག་གནས་ཀྱི་ངང་ཚུལ་རིགས་ཤིག་མཐོང་ཐུབ་པར་མ་ཟད། གནའ་བོའི་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་དམག་ཇུས་ནང་སེམས་ཁམས་འཐབ་ཇུས་ཀྱི་ནུས་པའང་རྩེ་མོར་སོན་ཡོད་པ་ངེས་ཤེས་འདྲོང་ཐུབ་བོ། །

མཆན་འགྲེལ།

[1] ཤར་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན། 《ལེགས་བཤད་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད་》ཀྱི་ཤོག་ངོས131སྟེང་གསལ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[2] སྤ་བསྟན་རྒྱལ་བཟང་བོ། 《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ་》 ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས145སྟེང་གསལ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[3] དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ། 《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ་》གྱི་པོད་དང་པོའི་ཤོག་ངོས168སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[4] མཁས་པ་ལྡེའུ། 《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ་》ཞེས་བའི་ཤོག་ངོས244སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[5] ལྡེའུ་ཇོ་སྲས། 《ཆོས་འབྱུང་ཆེན་མོ་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་》ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས103སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[6] 王小甫：《唐、吐蕃、大食政治关系史》，中国人民大学出版社2009年版，第24页。

[7] 法R·A·石泰安：《西藏的文明》，耿升译，西藏社会科学院编印本，第48页。

[8] 孙修身：《敦煌与中西交通研究》， 甘肃教育出版社2002年版，第112页。

[9]《新唐书·西域》记载：“大勃律，或曰布露。直吐蕃西，与小勃律接，西邻北天竺、乌苌。地宜郁金。役属吐蕃。”

[10] གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན་གྱིས་བསྒྲིགས། 《བོད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས་》ཀྱི་ཤོག་ངོས95སྟེང་གསལ། ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[11] ཉེ་ཆར་ཕ་ཁི་སི་ཐན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སི་ཁ་ཏུའུ་རྫོང་ཁོངས་ནས་རྙེད་པའི་བོད་ཀྱི་རྡོ་རིང་དེར། ཀྲུང་གོའི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཁྲིན་ཆིན་ཡུན་དང་མ་ལུ་དཔའ། ཕ་ཁི་སི་ཐན་གྱི་མཁས་པ་ཧི་སེ་ཡུན་ཨ་ཕ་སི་བཅས་ཀྱིས་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་ཐོག་ནས་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་རྒྱ་ཡིག་གི་དཔྱད་རྩོམ་ཐུང་ངུ་ཞིག་ཡོད་པ་མ་གཏོགས། ད་སྔ་བོད་ཡིག་གི་ཐོག་ནས་དཔྱད་རྩོམ་སྤེལ་མཁན་ཞིག་བྱུང་མེད།

[12] རྟ་ཚག་ཚེ་དབང་རྒྱལ། 《ལྷོ་རོང་ཆོས་འབྱུང་》གི་ཤོག་ངོས724སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[13] 蔡耀明：《吉尔吉特梵文佛典写本的出土与佛教研究》，载《正观杂志》第13期，2000年6月，第6页。

[14] དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། 《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་》གྱི་ཤོག་ངོས161སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[15] 阿里·玛扎海里著、耿升译：《丝绸之路—中国—波斯文化交流史》，中华书局1993年版。

[16] གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས་ཀྱིས་བསྒྱུར། 《ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་》གི་ཤོག་ངོས65སྟེང་གསལ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[17] རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་ཆེན་པོ། 《དེབ་ཐེར་དཔྱིད་ཀྱི་རྒྱལ་མོའི་གླུ་དབྱངས་》ཀྱི་ཤོག་ངོས13སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[18] 张云：《祆、gshen与sanavee考释》等。

[19] དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། 《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་》གྱི་ཤོག་ངོས164སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[20] སྤ་བསྟན་རྒྱལ་བཟང་བོ། 《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ་》ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས143སྟེང་གསལ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[21] 《རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་》ནང་། “རྒྱུའི་བོན་པོ་རིགས་བཞི་ནི། སྣང་གཤེན་བལ་ཐོད་ཅན། འཕྲུལ་གཤེན་བལ་ཚོན་ཅན། ཕྱ་གཤེན་ཇུ་ཐིག་ཅན། དུར་གཤེན་མཚོན་ཆ་ཅན་ནོ། །”ཞེས་གསུངས།

[22] སླེ་ལུང་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེ། 《དམ་ཅན་བསྟན་སྲུང་གི་རྣམ་ཐར་》ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས275སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[23] ཐུའུ་བཀྭན་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མ། 《ཐུའུ་བཀྭན་གྲུབ་མཐའ་》ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས381སྟེང་གསལ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[24] ལྕང་སྐྱ་རོལ་བའི་རྡོ་རྗེ། 《གྲུབ་མཐའ་ཐུབ་བསྟན་ལྷུན་པོའི་མཛེས་རྒྱན་》གྱི་ཤོག་ངོས35སྟེང་གསལ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[25] 法R·A·石泰安 ：《西藏的文明》，耿升译，西藏社会科学院编印本，第22页。

[26] དཔེ་རྙིང་འདི་ནི་ཧྥ་རན་སིའི་རྒྱལ་ཁབ་དཔེ་མཛོད་ཁང་ན་ཉར་ཚགས་བྱས་ཡོད་པའི་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་གི་གྲས་སུ་གཏོགས་ལ། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས《མདའ་དང་འཕང་》གི་ནང་དཔེ་རྙིང་ཆ་ཚང་དྲངས་འདུག

[27] 《སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ་》ལས། “མཚོའི་འགྲམ་ནས་མཚོར་འཇུག་པའི་སྟེགས་འཆའ་བ་དང་འདྲ་བར་དཀའ་ཐུབ་དང་རྣལ་འབྱོར་ལ་སོགས་པ་ཆོས་སྣ་ཚོགས་སྤྱོད་ཅིང་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་མཚོར་འཇུག་པའི་སྟེགས་འཆའ་བས་ན་མུ་སྟེགས་ཅན་ཞེས་བྱ།”

[28] 霍巍：《西藏西部象泉河流域穹隆遗址的考古调查》， 载《西部西藏的文化历史》中国藏学出版社2008年版，第28页。

[29] མདོ་རྒྱལ་མཚན་དམ་པ་ལས། འཇིགས་པས་སྐྲག་པའི་མི་དག་གིས། །ཕལ་ཆེར་རི་དང་ནགས་ཚལ་དང་། །ཀུན་དགའ་ར་བ་ལྗོན་ཤིང་དང་། །མཆོད་རྟེན་རྣམས་ལ་སྐྱབས་སུ་འགྲོ། །ཞེས་གསུངས་སོ། །

[30] 参见[英]爱德华·泰勒著、连树声译：《原始文化》广西师范大学出版社2005年版，第591页。

[31] 法R·A·石泰安著、耿升译：《西藏的文明》西藏社会科学院编印本，第51页。

[32] ལྡེའུ་ཇོ་སྲས། 《ཆོས་འབྱུང་ཆེན་མོ་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་》ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས103སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[33] པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་དང་གླང་རུ་ནོར་བུ་ཚེ་རིང་གིས་བསྒྲིགས། 《གཏམ་ཤུལ་དགའ་ཐང་འབུམ་པ་ཆེ་ནས་གསར་རྙེད་བྱུང་བའི་གནའ་དཔེ་བདམས་བསྒྲིགས་》ཀྱི་ཤོག་ངོས48སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[34] པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་དང་གླང་རུ་ནོར་བུ་ཚེ་རིང་གིས་བསྒྲིགས། 《གཏམ་ཤུལ་དགའ་ཐང་འབུམ་པ་ཆེ་ནས་གསར་རྙེད་བྱུང་བའི་གནའ་དཔེ་བདམས་བསྒྲིགས་》ཀྱི་ཤོག་ངོས42སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 

[35] སྤ་བསྟན་རྒྱལ་བཟང་བོ། 《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ་》ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས157སྟེང་གསལ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[36] དབང་རྒྱལ་དང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་ཀྱིས་བསྒྲིགས། 《ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་གནའ་བོའི་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལ་འཕྲོ་མཐུད་》ཀྱི་ཤོག་ངོས173སྟེང་གསལ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[37] ལྷོ་བྲག་ནམ་མཁའ་རྒྱལ་མཚན། 《ལྷོ་བྲག་ནམ་མཁའ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་གསུང་འབུམ་》ནང་གྲི་སྲི་བཅད་པའི་མན་ངག་ཅེས་པའི་དཔེ་ཐུང་ཞིག་བཞུགས།

[38] གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན་གྱིས་བསྒྲིགས། 《བོད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས་》ཀྱི་ཤོག་ངོས16སྟེང་གསལ། ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[39] གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན་གྱིས་བསྒྲིགས། 《བོད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས་》ཀྱི་ཤོག་ངོས16སྟེང་གསལ། ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[40] མཁས་པ་ལྡེའུ། 《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ་》ཞེས་བའི་ཤོག་ངོས244སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[41] གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན་གྱིས་བསྒྲིགས། 《བོད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས་》ཀྱི་ཤོག་ངོས17སྟེང་གསལ། ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[42] རྒྱ་ནག་པ་ཝང་ཡོའི་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་རྒྱ་འགྱུར་མའི་ནང小斧ཞེས་བྲིས་ཡོད་ལ། 《ཆབ་སྤེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་》ནང་སྟེའུ་ཞེས་བྲིས་ཡོད།

[43] མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན། 《མདའ་དང་འཕང་》གི་སྨད་ཆའི་ཤོག་ངོས258སྟེང་གསལ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[44] ཤར་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན། 《ལེགས་བཤད་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད་》ཀྱི་ཤོག་ངོས190སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

[45] ལྷོ་བྲག་ནམ་མཁའ་རྒྱལ་མཚན། 《ལྷོ་བྲག་ནམ་མཁའ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་གསུང་འབུམ་》གྱི་ཤོག་ངོས511སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།

ཡོང་ཁུངས། 1998ལོའི《ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་》དེབ་གསུམ་པ།

 

ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་འགའ་ཞིག་གླེང་བ།